Müzik sektörü yeniden yapılanırken

Başta 3G olmak üzere bugün Internet teknolojilerinin ve genişbandın (broadband) yaygınlaşması kullanıcıların internet üzerinden video ve müzik elde etmelerini kolaylaştırmıştır. Bilindiği üzere hemen her sektörün üretim ve dağıtım olarak adlandırabileceğimiz iki temel bileşeni bulunmaktadır. Bazılarında üretim süreçleri çok önem arzederken, bazılarında ise dağıtım süreçlerindeki hâkimiyet herşeyi belirlemektedir.

Geleneksel yöntemlerle dağıtım kanalllarına göre yapılanmış birçok sektör Internet çağında yeniden yapılanmaktadır. Sektörden sektöre değişkenlik gösteren bu durum müzik ve video gibi dijital olarak üretilip dağıtılabilen ürünlerde çok daha önem göstermekte ve “kartların yeniden karılmasına” neden olmaktadır.

IFPI’nin (International Federation of the Phonographic Industry) 2004-2008 yılları arasındaki 4 yıllık zaman diliminde 16 ülkede yaptığı araştırma, dünya çapında 40 milyar adet yetkisiz, korsan müzik ve video dosyasının internet üzerinden paylaşıldığını göstermektedir. Yani küresel ölçekte müzik eserlerinin %95’i korsan olarak dinlenmektedir.

Bu yazıda sendika.org okurları için dijital müzik dünyasına yönelik son gelişmeleri ve dünyadaki yönelimleri özetlemeye çalışacağım.

Öncelikle Dijital müzik ile ilgili bazı temel kavramları kısaca ele almak istiyorum.

DRM

Digital Rights Management harflerinin kısaltması olan DRM (Dijital Hak Yönetimi), Dijital Medyaların internet kullanıcıları tarafından erişilmesi kopyalanması ve başka formatlara dönüştürülmesini kontrol eden bir sistemdir. Bu sistem müzik, film, oyunlar ve elektronik kitaplarda (e-book) uygulanır. DRM sunucusunda kilitlenen müzik içeriğini ancak DRM destekleyen bir oynatıcı (player) ile dinleyebilirsiniz. Microsoft ve Apple kendi DRM sunucuları ve DRM destekleyen son kullanıcı programları ile hizmet vermektedirler. Eğer DRM ile bir ürünü sunmak istiyorsanız, bir marka ve onun ürününü seçmek zorundasınız. Interoperability denilen cihazlar arası uyumluluk yoktur. Örneğin Microsoft DRM sunucusu kullanarak “kilitlediğiniz” ve dinlenme sınırlarını tanımladığınız bir müzik parçasını bilgisayarınıza transfer edebilirsiniz ve güncellenmiş bir “windows media player’ programı ile dinleyebilirsiniz. Ama kopyalayıp başka yere taşıyamazsanız, internet bağlantınız yokken dinleyemezsiniz. Ayrıca, DRM sunucusu tarafından belirlenen sayı ve süre kadar dinledikten sonra parça dinlenemez hale gelir.

Streaming

Müzik veya video içeriğinin son kullanıcının bilgisayarına transfer edilmesi yerine, merkezi bir sunucudan yayınlanmasıdır. Eğer Flash yayın yapan bir streaming sunucusu kullanılırsa, işletim sisteminden bağımsız olarak browserları Flash’ı destekleyen tüm internet kullanıcıları yayını izleyebilirler ya da dinleyebilirler. Flash, Windows, MacOS ve Linux işletim sistemleri üzerinde çalışan mevcut browserların %98’i tarafından desteklenmektedir. Bu nedenle streaming, eğer internet bandgenişliği uygunsa en kolay erişilen, en az sorunlu ve en çok tercih edilen sistemdir.

Meslek Birlikleri (MU-YAP, MUYORBİR, MESAM,MSG)

MÜ-YAP, Bağlantılı Hak Sahibi Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği, fonogram yapımcılarının bir araya gelerek 2000 yılında oluşturduğu, bir meslek birliğidir. 27 kurucu üyesiyle etkinliklerine başlayan MÜ-YAP’ın üye sayısı 1 Şubat 2009 itibariyle 121’e ulaşmıştır. Bu üyelerin verdiği yetki belgeleriyle MÜ-YAP müzik endüstrisinin %95’ini temsil eder hale gelmiştir. Müzik Yapımcıları, Müzik Eserleri sahipleri ve Müzik Yorumcuları Birliği hep beraber hareket etmektedirler. Hem geleneksel yöntemle yapılan müzik yayınlarının lisanslamasını hem de internet teknolojileri ile oluşan ortamdaki müzik yayınlarının lisanslamasını sürdürmektedirler. MU-YAP’ın da üye olduğu IFPI (International Federation of the Phonographic Industry Uluslararası Fonogram Endüstrisi Federasyonu) ise 72 ülkeden 1400 üyenin olduğu müzik endüstrisi üst örgütüdür.

MUYORBİR, Müzik Yorumcuları Meslek Birliği icracı sanatçılar tarafından 51 kurucu ile 2000 yılında kurulmuştur. MUYORBİR, Türkiye müzik endüstrisinde fonogramlara kayıtlı müzik eseri icralarının % 95’lik kısmını temsil etmektedir. MUYORBİR, icracı sanatçı üyelerinin verdikleri yetki belgeleri kapsamında üyesi icracı sanatçıların müzik eseri icralarının TV, Radyo, İnternet, GSM operatörleri ve umumi mahallerde kullanımlardan doğan hakları korumakta, anılan mecralardan icracı sanatçı haklarının takip ve tahsilini ve üyelere dağıtımını gerçekleştirmektedir.

Mesam ise Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği olarak 17.01.1987 yılında kurulmuştur. Mesam dışında bestecilerin diğer birliği Müzik Eseri Sahipleri Grubu ( MSG ) ise kendisine üye olan eser sahiplerinin (besteci, söz yazarı, yayımcı,aranjör) eserleri için müzik kullanıcılarına kullanım izni ve lisansı veren, mali haklarını toplayan ve toplanan telifleri üyesi eser sahiplerine dağıtan bir meslek birliğidir. 2 Ağustos 1999’da Kültür Bakanlığı tarafından resmi kuruluşu onaylanan MSG, çoğaltma (mekanik) ve temsil/yayın (performing) alanında üyesi bulunan eser sahiplerinin haklarını korumakta ve kullanımlardan doğan teliflerini toplamaktadır.

MU-YAP, Mesam, MSG ve Müyorbir Meslek Birlikleri arasında 2008 yılında imzalanan Ortak Lisanslama Protokolü ile bu dört Meslek Birliği ortaklaşa çalışma kararı almıştır.İmzalanan protokol gereğince MESAM Merkezinde dört Meslek Birliğinin hukukçuları ve lisanslama çalışanlarından oluşan Ortak Lisanslama Birimi ( OLB ) oluşturulmuştur.

DİJİTAL MÜZİK PAZARI ve TEMEL YÖNELİMLER

Müzik sektöründeki dijital Pazar 2004 yılında 400 milyon dolar, 2005 yılında 1,2 milyar dolar, 2006 yılında 2,2 milyar dolar, 2007 yılında 2,9 miyar dolar olarak ölçülmüştür. Pazarın büyüklüğü 2008 yılında 3,7 milyar dolara eriştiği ve her yıl hızla büyüdüğü düşünüldüğünde konunun önemi ortaya çıkmaktadır. Örneğin sadece 2008 yılında Dünya genelinde 1,4 milyar tekil dijital albüm satışı gerçekleşmiştir.

Dünya Örnekleri

Japonya

Japonya, dünyanın ikinci büyük dijital müzik pazarıdır. Dijital müzik satışlarının %90’ının cep telefonu gibi mobil cihazlar üzerinden gerçekleştiği Japonya dünyadaki mobil dijital müziğin öncülerindendir. Japonya’da 2008 yılında dijital mobil müzik satışları %26 artmıştır. Japonya’da Recording Industry Association of Japan’s (RIAJ) (Japon müzik kayıt endüstrisi birliği) önderliğinde yürütülen tüketici duyarlılığını artırma ve bilinçlendirme ve dijital müzik web sitelerinde özel L işareti “L-Mark” kullanılması kampanyası 2008 Şubat ayı itibariyle 158 içerik sağlayıcı ve 953 lisanslı müzik sitesine yaygınlaştırılmıştır.

Çin

Çin’in en büyük Internet şirketleri aynı zamanda online müzik korsanlığının merkezi durumundadır. Verilen “deep Link” isimli hizmet ile kullanıcılar milyonlarca müzik parçasına doğrudan erişebilmektedir. Örneğin bu şirketlerden Baidu’nun verdiği deep link müzik servisi sayesinde elde ettiği reklam geliri yıllık 50 milyon dolar civarındadır.

IFPI tarafından temsil edilen Müzik şirketleri, 2008 yılı şubat ayında Baidu aleyhine yasal süreç başlatmışlar ve 2009 yılı içinde de yasal süre

cin sonuçlanmasını beklemektedirler. Çin’de davalık olan siteler yanında yasal olarak lisanslı satış yapan 9sky ve top100.cn gibi dijital müzik siteleri de bulunmaktadır.

Brezilya

Brezilya özel müşteri talepleri için innovatif iş modelleri oluşturulmasına yönelik özel bir örnek oluşturmaktadır. Brezilya dijital müzik piyasası Latin Amerika’nın en büyük piyasasıdır. Gelirlerinin %80’i mobil kanallardan gelen piyasa 2008 yılında bir önceki yıla göre 2 kat büyümüştür.

Brezilya cep telefonu kullanıcıları son 3 yılda %60 artması, Brezilya’nın en büyük cep telefonu operatörleri olan Vivo, Tim ve Claro’nun toplam 30 milyon abonesi için müzik başta olmak üzere farklı içerikler arayışına girişmesini beraberinde getirmiştir. Cep telefonuna önceden yüklenmiş parçaları abonelik kampanyası ile satış yöntemi ilk Brezilya’da uygulanan ve başarıya ulaşan bir iş modelidir. Örneğin Warner Music ve Sony Ericsson ile işbirliği yapan operatörler Madonna’nın Hard Candy albümünü Sony Ericsson telefonunun içine fabrikada yükletip cep telefonu aboneliği ile birlikte promosyon olarak vermektedirler. Operatörler abonelik çeşidine göre 2 paket çıkarmışlar, birinci pakette ilk 5 şarkı, ikinci pakette tüm albüm yer almaktadır.

DİJİTAL MÜZİK MARKETLER

iTunes: Apple ürünü olan iTunes dünyanın en büyük online a-la-carte marketlerinden birisidir. Apple’ın 2009 yılının Ocak ayında yaptığı açıklamaya göre, 22 ülkede toplam 6 milyar dijital ürün satışı (download) gerçekleştirmişlerdir. NPD’nin MusicWatch araştırmasına göre I-Tunes ABD’nin en büyük müzik perakendecisidir. I-Tunes online dükkanında 8 milyon DRM-free müzik parçası, 20.000 TV filmi, 2000 film bulunmaktadır. 2009 yılı için yapılan esnek tarife ile DRM-free müzik eserleri 69 cent, 99 cent ve 1,29 Dolara satmaktadır. 3G Iphone ile bu içeriklere mobil olarak ulaşmak da mümkündür.

AmazonMP3: Amazon 2007 yılında DRM-free müzik satışını AmazonMP3 ile başlattı. AmazonMp3 içinde 6 milyondan fazla DRM-free dijital müzik eseri sunulmaktadır. 2008 yılında İngiltere piyasasına giren AmazonMP3’de bir albümü 3 Pound, tek bir parçayı ise 59 pence olarak fiyatlandırıldı. Internet üzerinden satış yapan AmazonMP3, iki yıl içerisinde en büyük müzik perakendecilerinden birisi haline geldi.

Avrupa’da DRM-free satış gerçekleştiren diğer dijital müzik satış marketleri de (7digital, tesco, HMV, Play.com, Dada gibi) mevcuttur.

MySpace Music 2008 Eylül ayında ABD’de hizmete başladı. MySpace Music kullanıcıları katalogdan seçtikleri müzik ve videoları sınırsız olarak streaming yöntemi ile dinliyor ve izleyebiliyorlar. Ayrıca kullanıcılar kendi playlist’lerini oluşturabiliyor, kendi sayfalarından 10 şarkıyı başkalarına dinletebiliyorlar. İsterlerse “Satın Al” butonunu tıklayarak AmazonMP3 den download halini de satın alabiliyorlar.

MySpace Music hizmete girdikten sadece birkaç gün sonra 1 milyardan fazla stream yöntemi ile yayın yapılmış, 1 ay içinde ise kullanıcılar tarafından 80 milyon playlist oluşturulmuştur. MySpace Music sitesinde Türlere göre müzik dinleme sayıları dinleyici profili ve dinlenen müzik türleri hakkında bilgi vermektedir.

Sosyal Network veya reklam destekli özel müzik içerikleri veren merkezler de bulunmaktadır. Örneğin Peter Gabriel’in desteklediği We7, 2008 yılı Kasım ayında kuruldu. 4 milyon şarkılık bir katalog ile müzik yayını yapmaktadır. Fransa merkezli, üyelik sistemi ile hizmet veren Deezer ise 3 milyondan fazla üyesine, 3,7 milyon şarkıyı internet üzerinden sunmaktadır.

Farklı uygulamalar

Mobil Cep Telefonu üreticilerinin Stratejileri

Sony Ericsson “PlayNow” isimli yeni bir servisini İsveç’te Telenor isimli operatörle başlattı. Sony Ericsson Walkman telefonla kullanacak olan bu servis ile kullanıcılar, müzikleri download edebilecekler, dinleyebilecekler ve müzik tavsiye edilebilecekler. Sony Ericsson bu servisi 2009 yılında tüm dünyada yayınlaştırmayı planlıyor.

Türkiye’de alınan Nokia 5800 XpressMusic’ler kendilerine özel müzik indirme sitesi dokundinlepaylas.com’la geldi. Cihazı satın alanlar, www.dokundinlepaylas.com adresindeki müzik arşivinden istedikleri şarkıları cep telefonlarına ya da bilgisayarlarına 6 ay boyunca ücretsiz olarak indirebiliyorlar. Bu arada aylık 200 şarkı sınırı olduğunu unutmamak lazım. Bu müzik arşivi şimdilik sadece 5800 XpressMusic kullanıcılarının kullanımına sunulmuş durumda. Birkaç kısa işlemle hesap açıldıktan sonra arşivdeki 100 binden fazla yerli ve yabancı şarkıya erişim sağlanmış oluyor.

Internet Servis Sağlayıcılarının Dijital Müzik Satışlarındaki Artan Rolü

Internet hizmeti veren şirketler fiyattan çok Katma değerli servislerle ürünlerini çeşitlendirmek ve farklılaştırmak yolunu seçmişlerdir. Müzik, video, film, oyun, eğitim gibi içerikler internet şirketlerinin son yıllarda kullanıcılarına sundukları içerik hizmetleridir. Hem içeriği kendi sunucularında tutmakta ve böylece band kapasitesi maliyetini düşürmektedirler; hem de abonelerine çok özel içerikler sunmaktadırlar.

Danimarka’nın internet şirketi TDC, 2008 Nisan ayında duyurduğu PLAY isimli servisi ile mobil ve genişband internet kullanıcılarına 2,2 milyon şarkıya sınırsız erişim sağlamaktadır. Abonelikleri sürdüğü sürece ek bir maliyeti olmayacak olan bu hizmet çok ilgi görmüştür. Ayda 7,2 milyon adet, 2008 yılı kasım ayı itibarı ile toplam 54 milyon müzik parçası dinlenmiştir. TDC bu hamlesi ile Danimarka dijital pazar payının önemli bir bölümünü ele geçirmiştir. TDC 2008 Ekim ayında ise yeni bir müzik paketini duyurdu. Bu paketle TDC kullanıcıları ayda 9 dolar ödeyerek, sınırsız dinledikleri parçalardan 10 tanesini kendi bilgisayarlarına veya cep telefonlarına 1 aylığına transfer edebileceklerdir.

Medya devi BskyB ile Universal Music şirketi, İngiltere ve İrlanda’da dijital müzik hizmeti vermek üzere bir araya geldiler. 2009 yılı içinde başlayacak olan servis, kullanıcılara sınırsız stream ile müzik dinleme olanağı yanında, aylık bir bedel karşılığında download hakkı da verecek.

Fransız Internet Servis Sağlayıcı Neuf Cegetel 2007 yılından itibaren abonelerine 150.000 şarkıya sınırsız müzik erişim hizmeti vermektedir. Neuf Cegetel abonelerine 2 seçenek sunuyor. Eğer 9 müzik türünden birisini seçerse sınırsız dinleyebiliyor ve ekstra bir ücret ödemiyor. Ama aylık 4.99 Euro ödemeyi kabul ederse tüm müzik türlerine erişimi sağlıyor.

Fransa’nın diğer dijital müzik servisi Internet ve Telekom devi Orange’ın Musique Max markası ile verilmektedir. Aylık 12 Euro ekstra maliyet ödeyen internet ve cep telefonu aboneleri 1 milyondan fazla şarkıyı sürekli satın alabiliyorlar. Transfer ettikleri şarkıyı başka cihazlarına (cep telefonu, bilgisayar, mp3 player vb) taşıyabiliyor ve heryerde dinleyebiliyorlar.

Fransa’nın ikinci büyük cep telefonu operatörü SFR benzer bir servisi 2008 Kasım ayında başlattı. 22.90 Euro ile 56.90 Euro arasında değişen fiyatlarla katma değerli servislerinin içine koyduğu sınırsız erişim ve yükleme seçenekli müzik servisini abonelerine sundu.

DRM ‘den uzaklaşılıyor!

Dünya örnekleri gösteriyor ki kullanıcılar DRM-free seçenekleri veya streaming seçeneklerini tercih ediyorlar. Bu durum, DRM’in kullanım zorlukları ve kullanıcı şikayetleri ile son derece ilişkilidir. Almanca yayın yapan Helse Online’in bildirdiğine göre Deutsche Telekom’a ait olan Musicload müşterilerinin %75’i DRM kaynaklı..

(Bu yazı 03.08.2010 tarihinde yayınlanmıştır)